Tajemnica lekarska i zapewnienie prawa do prywatności są jednymi z ważniejszych praw pacjenta. Oczywiście, mówimy o wrażliwych (obecnie, jak wymaga RODO – szczególnych) danych osobowych. Najważniejsze jednak jest zapewnienie pacjentom poczucia zaufania do lekarza, intymności niezbędnej w kwestiach stanu zdrowia, prywatności, a nawet – w przypadku niektórych schorzeń – dobrego imienia czy czci pacjenta. Dla wykonujących zawody medyczne oczywiste jest, że obowiązuje nas tajemnica zawodowa, od której odstępstwa są rzadkie i muszą wynikać z konkretnych przepisów.

Jedną z najczęściej spotykanych sytuacji dostępu osoby postronnej do informacji o stanie zdrowia jest upoważnienie do dostępu do dokumentacji medycznej.

Na wstępie należy rozprawić się z pewną legendą, ponieważ nie wszyscy zorientowali się, że przepisy w tym zakresie istotnie się zmieniły – otóż, pacjent może upoważnić każdą, dowolnie wybraną osobę, do dostępu do swojej dokumentacji medycznej. Nie musi to być – jak dawniej określały to przepisy – wyłącznie współmałżonek, rodzic lub dziecko.

Pamiętaj! Dostęp do dokumentacji medycznej może być udzielony sąsiadce, nieformalnemu partnerowi dowolnej płci lub znajomemu.

W zakresie upoważnień, których pacjenci udzielają, mamy w praktyce do czynienia z trzema rodzajami dokumentów:

W niniejszym artykule zajmiemy się dostępem do dokumentacji medycznej, a nie kwestią odbioru recept, która w praktyce nie budzi raczej wątpliwości.

Pacjent może upoważnić dowolną osobę (lub wiele osób) do dostępu do swojej dokumentacji medycznej. W praktyce większość placówek proponuje użycie swoich formularzy. Nie możemy jednak odmawiać dostępu do dokumentacji osobie, która posiada stosowne upoważnienie wystawione przez pacjenta samodzielnie lub wg innego wzoru. Nie możemy także odmówić dostępu do dokumentacji, jeśli osoba upoważniona przynosi formularz z innej placówki – chyba, że wyraźnie z niego wynika, że umożliwia dostęp tylko do dokumentacji prowadzonej przez tę placówkę.

Upoważnienie powinno mieć formę pisemną, co oznacza, że nie możemy żądać, aby podpis na takim upoważnieniu był poświadczony przez notariusza lub by miało ono formę aktu notarialnego. Oczywiście, jeśli podpis pacjenta już na pierwszy rzut oka budzi wątpliwości, możemy upewnić się (np. telefonując do pacjenta), czy wystawił dane upoważnienie. Nie możemy jednak, zwłaszcza w publicznych placówkach, odsyłać osoby dysponującej tylko pisemnym upoważnieniem, celem uwierzytelnienia podpisu pacjenta np. u notariusza.

Prawo nie dzieli zakresu upoważnień na takie, które dotyczą tylko wglądu do dokumentacji lub tylko otrzymania kopii. Mówi ogólnie o dostępie do dokumentacji, wyliczając, że może to nastąpić poprzez wgląd w dokumentację, sporządzenie kopii, wydanie dokumentacji na nośniku, bądź udostępnienie w systemie informatycznym. Niestety, z uwagi na fakt, że tajemnica lekarska jest bardzo istotnym prawem pacjenta, wiele placówek medycznych ma skłonność do dzielenia włosa na czworo i w przypadku, gdy pacjent wystawia upoważnienie do wglądu do dokumentacji, placówka potrafi odmówić wydania kopii dokumentacji. Jeśli pacjent napisał na upoważnieniu wyraźnie „wyłącznie do wglądu do dokumentacji, bez prawa otrzymywania kopii”, to bezwarunkowo stosujemy się do tego zakresu. Jeśli jednak upoważniony dysponuje dokumentem uprawniającym go do wglądu do dokumentacji – a tak najczęściej formułuje się uprawnienie w dokumentach przygotowywanych przez samych pacjentów – to nie ma przeszkód, aby wydać mu także kopie czy wyciągi. Co więcej, problem jest o tyle sztuczny, że zgodnie z orzecznictwem sądów pacjent (lub oczywiście upoważniona osoba), przeglądając dokumentację może sam robić kopie (zdjęcia). Będą one gorszej jakości, niż dostarczane przez placówkę medyczną wydruki, ale przecież ciągle zawierać będą dane, które pacjent weźmie ze sobą.

Rozdzielamy także uprawnienie do udostępnienia dokumentacji za życia oraz po śmierci pacjenta. Są to zupełnie różne przepisy i różne prawa (po śmierci ustaje np. ochrona danych osobowych). Upoważnienie do udostępnienia dokumentacji za życia nie działa po śmierci pacjenta, a to wystawione na wypadek śmierci – nie upoważnia do dostępu za życia pacjenta.

Nowe przepisy w zakresie tajemnicy lekarskiej po śmierci pacjenta

Osoby wykonujące zawód medyczny, są związane tajemnicą lekarską również po śmierci pacjenta. Nie dotyczy to jednak przypadków, gdy:

Osoby wykonujące zawód medyczny, są związane tajemnicą lekarską również po śmierci pacjenta, chyba że zgodę na ujawnienie tajemnicy wyrazi osoba bliska. Osoba bliska, wyrażająca zgodę na ujawnienie tajemnicy, może określić zakres jej ujawnienia, np. podając daty, w ramach których lekarz może omawiać schorzenia pacjenta, wskazując chorobę, o której można mówić, lub konkretne wyniki badań itd.

„Osoba bliska”oznacza:

• małżonka
• dzieci, wnuki
• rodziców, dziadków
• teściów i dziadków małżonka
• dzieci i wnuki małżonka
• przedstawiciela ustawowego
• osobę pozostającą we wspólnym pożyciu
• osobę wskazaną przez pacjenta

Zwolnienia z tajemnicy po śmierci pacjenta nie stosuje się, jeśli ujawnieniu tajemnicy sprzeciwi się inna osoba bliska lub sprzeciwił się temu pacjent za życia. Sprzeciw dołącza się do dokumentacji medycznej pacjenta.

W przypadku sporu między osobami bliskimi o ujawnienie tajemnicy bądź o zakres jej ujawnienia, zgodę na ujawnienie tajemnicy wyraża sąd na wniosek osoby bliskiej lub osoby wykonującej zawód medyczny. Osoba wykonująca zawód medyczny może wystąpić z wnioskiem do sądu także w przypadku uzasadnionych wątpliwości, czy osoba występująca o ujawnienie tajemnicy, lub sprzeciwiająca się jej ujawnieniu, jest osobą bliską (o ile stosunek pokrewieństwa czy powinowactwa dość łatwo można udowodnić dokumentami, o tyle problem powstaje w przypadku partnera życiowego dowolnej płci). Sąd, wyrażając zgodę na ujawnienie tajemnicy, może określić zakres jej ujawnienia.

W przypadku, gdy pacjent za życia sprzeciwił się ujawnieniu tajemnicy, sąd na wniosek osoby bliskiej, może wyrazić zgodę na ujawnienie tajemnicy i określić zakres jej ujawnienia, jeżeli jest to niezbędne:

Jak widać, przepisy wychodzą naprzeciw pewnym życiowym problemom, związanym np. z informacją o chorobach zakaźnych, na jakie cierpiał zmarły pacjent, ale też pozwalają na uzyskanie informacji w zakresie ewentualnych roszczeń rodziny z tytułu błędów w sztuce lekarskiej. Do tej pory, o ewentualne odszkodowanie rodziny musiały występować „w ciemno”, ponieważ jedynie sąd w toczącym się procesie, uzyskiwał od placówki medycznej dokumentację zmarłego, a co za tym idzie – potwierdzenie, czy roszczenie jest uzasadnione. Sąd w takim postępowaniu bada:

Nowe przepisy w zakresie dostępu do dokumentacji po śmierci pacjenta.
Placówka medyczna udostępnia dokumentację medyczną pacjentowi, jego przedstawicielowi ustawowemu lub innej osobie, upoważnionej przez pacjenta.

Po śmierci pacjenta dokumentacja medyczna jest udostępniana osobie upoważnionej przez pacjenta za życia lub osobie, która w chwili zgonu pacjenta była jego przedstawicielem ustawowym. Dokumentacja medyczna jest udostępniana także osobie bliskiej, chyba że udostępnieniu sprzeciwi się inna osoba bliska lub sprzeciwił się temu sam pacjent – za życia.

W przypadku sporu między osobami bliskimi o udostępnienie dokumentacji medycznej, zgodę na udostępnienie wyraża sąd na wniosek osoby bliskiej lub osoby wykonującej zawód medyczny. Osoba wykonująca zawód medyczny może wystąpić z wnioskiem do sądu także w przypadku uzasadnionych wątpliwości, czy osoba występująca o udostępnienie dokumentacji lub sprzeciwiająca się jej udostępnieniu jest osobą bliską.

W przypadku, gdy pacjent za życia sprzeciwił się udostępnieniu dokumentacji medycznej, sąd na wniosek osoby bliskiej, może wyrazić zgodę na udostępnienie dokumentacji medycznej i określić zakres jej udostępnienia, jeżeli jest to niezbędne:

Sąd, rozstrzygając dylemat w zakresie udostępnienia dokumentacji, kieruje się interesem osoby bliskiej, ale i wolą zmarłej osoby, ocenia więź między zmarłym a osobą bliską i bada, dlaczego zmarły wyraził sprzeciw (np. w celu zatajenia poważnej choroby zakaźnej, co może zagrażać osobom bliskim).

Materiał opracowała Małgorzata Sudoł, radca prawny

PP-MCM-POL-0211/12/2019